Międzynarodowa konferencja pt. Muzea kościelne wobec nowych wyzwań, zorganizowana przez Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów oraz Radę ds. Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego Konferencji Episkopatu Polski, która miała miejsce w Mszczonowie w dniach 18-20 października 2017 r., mogła dojść do skutku dzięki wsparciu finansowemu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Ministerstwu należy się gorące podziękowanie.

Życzliwości było jeszcze więcej: w pierwszym dniu konferencji uczestniczył Pan Minister Jarosław Sellin, który miał okazję zapoznać się z głosami jej uczestników oraz przekonać się osobiście o celowości organizowania takiego wydarzenia. Konferencja zyskała duży prestiż ze względu na patronat honorowy Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Pana Andrzeja Dudy (www.prezydent.pl) oraz Przewodniczącego KEP, Jego Ekscelencji Księdza Arcybiskupa Stanisława Gądeckiego  (www.episkopat.pl).

Na 44 diecezje w Polsce, łącznie z dwiema bizantyjsko-ukraińskimi i ordynariatem polowym, obecnie muzea są w 35 diecezjach. Ich liczba wzrasta stosunkowo szybko. Jak podaje Beata Skrzydlewska w informatorze o muzeach Kościoła katolickiego, w 2003 r. było tylko 21 placówek. Zjawisko to jest fenomenem na tle muzealnictwa polskiego. Muzea i skarbce kościelne stanowią co najmniej 1/9 wszystkich muzeów w Polsce. Stosunkowo mało jest muzeów należących do parafii i zakonów.

Kolekcje i zbiory muzealne są niezwykle bogate, wartościowe i różnorodne, o czym można było się przekonać, słuchając prelegentów. Wyodrębnienie muzeów diecezjalnych spośród innych muzealnych instytucji i skarbców kościelnych jest uzasadnione ze względu na ich funkcje, rolę oraz działalność. Zadania muzeów diecezjalnych niczym nie różnią się od zadań muzeów państwowych czy samorządowych. Dodatkowo spełniają jeszcze funkcje pastoralne.

Zapowiedziano zamiar utworzenia muzeum w Diecezji wrocławsko-gdańskiej Kościoła bizantyjsko-ukraińskiego. Ksiądz Bp Włodzimierz Juszczak stwierdził, że wierni Kościoła grecko-katolickiego potrzebują takiej jednostki, która by pozbierała zbiory. Zostały one przywiezione przez ich wiernych, których wysiedlono w akcji „Wisła” na ziemie zachodnie, jak i również rzeczy związane z ich rzeczywistością powojenną. Natomiast, gdy chodzi o wcześniejsze lata, wieki, to mają wspólną spuściznę z archidiecezją przemysko-warszawską, która posiada dosyć bogate archiwum, muzeum, i znajduje się na terenach, które kiedyś były wspólnymi terenami. Tak więc, proces rozwoju sieci muzeów kościelnych wciąż trwa.

Konferencja miała bardzo duży i nie do przecenienia walor integracyjny. To jedno z najważniejszych jej osiągnięć. Spotkała się dużym zainteresowaniem uczestników, którzy docenili możliwość szerszego i głębszego poznania środowiska muzealników, także pracowników muzeów państwowych i samorządowych. Dyskusja o problemach i sprawach, które wiążą się z prowadzeniem tych placówek była żywa także w przerwach obrad. Konferencja umożliwiła podzielenie się zdobytymi doświadczeniami, i to nie tylko w gronie własnym, ale również z przedstawicielami muzeów państwowych, samorządowych i zagranicznych (Słowacji, Czech, Litwy, Ukrainy, Włoch, Macedonii).

Była okazją do porównania i wymiany doświadczeń związanych z codzienną pracą muzeów kościelnych w Polsce. Z dużym zainteresowaniem uczestnicy słuchali informacji przekazywanych przez gości zagranicznych na temat finansowania muzeów i realizowania funkcji pastoralnej, działalności kulturalnej i edukacyjnej. Model czeski (ołomuniecki), który wydawał się w pierwszym odbiorze idealny, wykazuje jednak braki: kiedy muzeum państwowe zajmuje się zbiorami kościelnymi, zanika wymiar duszpasterski lub jest mało skuteczny. W muzeum w Ołomuńcu jest niewielki, w Pliźnie – nie istnieje. Muzeum diecezjalne w Brnie stanowi jedyną instytucją, której założycielem i opiekunem pozostaje Kościół katolicki.

Konferencja pozwoliła uczestnikom wyrazić otwarcie swoje potrzeby oraz zaakcentować pewne newralgiczne kwestie, które należałoby wspólnie rozwiązać. Dotyczą one uzyskiwania osobowości prawnej, zakwalifikowania muzeów kościelnych do kategorii muzeów prywatnych czy prowadzenia przez nie działalności kulturalnej. Wymiana poglądów na temat osobowości prawnej wywołała bardzo ożywioną dyskusję, która, oby!, przełożyła się na projekty zmian legislacyjnych. Konferencja miała więc wymiar teoretyczny i praktyczny.

Sesja przyczyniła się też do głębszego zapoznania się z muzealnictwem w obecnej, nowej rzeczywistości. Pogłębiła świadomość wagi i odpowiedzialności za dziedzictwo kościelne i narodowe, za jego wymiar ewangelizacyjny. Pomogła też uwrażliwić na problemy bezpieczeństwa zbiorów, konieczność współpracy z organami policji. Uczestnicy konferencji zwrócili uwagę na edukację artystyczną, na potrzebę czuwania nad rozwojem współczesnej sztuki kościelnej oraz zwiększenia liczby godzin wykładowych historii sztuki i ochrony zabytków w ramach ratio studiorum w seminariach duchownych.

Z radością przyjęto informację przekazaną przez pana Ministra Sellina o podtrzymaniu cyklicznych spotkań muzealników i innych osób zajmujących się ochroną dziedzictwa kulturowego, planowanych już za śp. Tomasza Merty, generalnego konserwatora zabytków. Podjęta została decyzja o współpracy z Narodowym Instytutem Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów w sprawie publikacji katalogu muzeów kościelnych. Pojawił się też pomysł opracowania słownika muzealnego. Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów przedstawił swoją ofertę szkoleń, którą dedykuje również wszystkim muzealnikom kościelnym. Na przyszły rok zaplanowana jest publikacja pokonferencyjna.

Dużą nadzieją dla muzealnictwa kościelnego, wzajemnej współpracy i wymiany myśli jest zatwierdzenie przez KEP Stowarzyszenia Muzeów i Skarbców Kościelnych „Ars Sacra”. Stowarzyszenie na forum konferencji zaprezentował jego prezes, ks. Andrzej Rusak, dyrektor Muzeum Diecezjalnego w Sandomierzu. Stowarzyszenie stawia sobie za cel usprawnienie działalności muzeów i skarbców kościelnych, utworzonych przez osoby prawne Kościoła katolickiego, pomoc w ich rozwoju, eksponowaniu, przechowywaniu i udostępnianiu publiczności zbiorów, upowszechnianie wiedzy i informacji o muzeach i skarbcach kościelnych, doskonalenie kwalifikacji zawodowych osób pracujących na rzecz muzeów i skarbców kościelnych, podnoszenie ich wiedzy ogólnej, integracja środowiska zajmującego się gromadzeniem i ochroną zbiorów muzealnych oraz ekspozycją, dbałość o wysoki poziom etyki i fachowość wykonywanego zawodu, budowanie zaufania i szacunku społecznego dla miejsc pielęgnujących pamięć, tradycję 
i historię dziedzictwa kultury chrześcijańskiej i narodowej. Powołanie Stowarzyszenia i jego cele jest odpowiedzią na problemy i potrzeby pracowników muzeów kościelnych.

Reasumując, należy stwierdzić, że dziedzictwo kulturowe Kościoła jest dobrem, które należy chronić materialnie i prawnie, włączyć w życie wspólnoty chrześcijańskiej i narodowej tak, aby kultywować pamięć o przeszłości, tradycji, wierze pokoleń Polaków i misji Kościoła. Przedstawienie tego dziedzictwa w atrakcyjny sposób w placówkach muzealnych może się stać nowym i skutecznym środkiem chrześcijańskiej ewangelizacji, odkrywaniem tożsamości i promocji kulturalnej.